Cəmiyyət üçün təhlükəli ictimai hadisə kimi narkomaniya ilə mübarizə çox ciddi şəkildə həm dövlət səviyyəsində, həm də ictimaiyyət tərəfindən,aparılmalıdır. Bu mübarizə eyni zamanda müxtəlif istiqamətlərdə aparılmalıdır.
Dünya çapında, təcrübəli ekspertlər, bütün istiqamətlərin vacib olduğunu qeyd etməklə yanaşı, priaritet istiqamətin məhz narkomaniyanın profilaktikası, ona qarşı qabaqlayicı tədbirlərin olmasını xüsusi vurğulayırlar.
Lakin narkomaniyanın profilaktikası yalnız daim “Narkotikdən istifadə zərərli və təhlükəkidir!” şüarını təntənə ilə elan etmək deyil. Profilaktika hər şeydən əvvəl gündəlik gərgin işdir. Elə etmək lazımdır ki, gənclər özləri onlar təklif olunan narkotikdən imtina etsinlər, şüurlu şəkildə narkonayaya cəlb etməyə müqavimət göstərsinlər.
Vacib bir məsələ kimi qeyd etmək lazımdır ki, gənclər arasında profilaktik işin səmərəliliyi həm də təhsil və yaşayış yerlərində bədən tərbiyəsi və idmanin təşkilindən asılıdır. Məhə bu istiqamətdə həm dövlət, həm bələdiyyə, həm də ictimai qurumların birgə fəaliyyəti cəmləşməlidir. Yerlərdə bədən tərbiyəsi və idman işində yeni orjinal formalı, məqsədyönlü fəaliyyətə dəstək üçün, təhsil və yaşayış yerləri üzrə gənclərin klublarının yaradılasına şərait yaratmaq, dövlət strukturlarının və ictimai təşkilatlarının əmədaşlığını qurmaq, gələcəkdə birgə aksiyalarının keçirilməsinə zəmin yaratmaq.
Qeyd etmək lazımdır ki, “Cəmiyyətin və Vətəndaş Münasibətlərinin İnkişafı” İB bu istiqamətdə artıq bir neçə ildir ki fəaliyyət göstərir, bir sıra layihələrə imza atmışdır. Həyata keçirilən layihələr bu fəaliyyətin dabamlı və uzunmüddətli olmasını təmin etməklə yanaşı, bu istiqamətdə işin inkişafına səbəb olmuş, yeni əməkdaşlıqların yaranmasına, daha geniş auditoriyanın iştirakına şərait yaratmışdır.
Bu istiqamətdə həyata keçirilən layihənin diqqətiçəkən amillərindən biridə, tədqiqat işinin aparılmasıdır. Bu mənada, risk faktorlarının, fiziki və psixiki narkoasılılıqdan xilas olmaq istəyən gənclərin müəyyənləşdirilməsi, onların qarşılaşdığı problemləri öyrənilməsi, mənəvi və hüquqi yardima ehiyacı olanların, bu ehtiyacların mahiyyətini araşdırılması vacibdır. Bu gələcəkdə bu sahədə metodik vəsairlərin nəşrində istifadə oluna bilər.
Diqqətinizə təqdim edilən sorğu da bu fəaliyyətin tərkib hissəsidir. Sorğu Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yanında Qeyri-Hökümət təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyi ilə həyata keçirilən layihə çərçivəsində aparılıb.
Sorğunun nəticələrini diqqətinizə təqdim edirirk.
Sorguda iştirak edən vətəndaşların əksəriyyəti- 77,88 %-и, ətrafda narkotiklərdən istifadə edən insanların olduğunu bu və ya digər formada hiss edir. Onlardan 34,8%-i, bu cür insanlarla kifayət qədər tez-tez rastlaşır və hesab edir ki, narkomanların sayı çoxdur. 23,08 % -и narotikdən istifadə edən adam tanısa da, amma bunun cəmiyyətdə çox olduğunu düşünmür, 20%-isə narkomanların olduğunu bilir, onların mövcudluğu barədə eşidib, amma onalarla ünsiyyətdə olmayıb. Yalniz 15,38%-и isə ümumiyyətlə narkoasılı insanları görmür, ünsiyyətdə olmur və demək olar belələrinin varlığını hiss etmir, 6,74% isə ümummiyyətlə bu proseslərlə maraqlənmır. Növbəti «Siczə narkotik vasitələrdən istifadə edənlərin sayı artır və ya əksinə?» sualının nəticələri respondentlərin həqiqətəndə istər ölkə çərçıvəsində, istətsə də beynəlxalq miqyasada bu problemin getdikcə daha dərinləşdiyi və daha da qorxulu nəticələrə gətrə biləcəyi barədə bu ya digər formada məlumata malik olduğunu nümayiş etdirir. Yəni respondentlərin 71,04% narkomaniyanın getdikcə yayıldiğını və narkotik vasitələrədn istifadə edənlərin sayının gündən-günə artığını bildirmişlər. 14,26% isə heç bir dəyişiklik hiss etmədiyini bildirsə də, 8,7% isə məsələyə optimiscəsinə yanaşaraq əksinə bu poblemin getdikcə müsbətə doğru dəyişdiyini qeyd etmişlər. 6% isə bu barədə konkret nə isə deməyə çətinlik çəkir.
“Sizcə narkomaniyanın yayılmasına səbəb hansı amillərdir?”sualına verilən cavablardan məlum olur ki, ölkə ərazisində narkomaniyanın yayılmasının əsas səbəbləri “narkibiznesin təsiri (Beynəlxalq və yerli narkomafiyanın fəaliyyəti)” və “məmurların marağı və rüşvətxorluq”dur. Belə ki, corgu iştirakçılarının çoxu, yəni 56,76% hər iki amili narkomaniyanın yayılmasına təsir edən həlledici faktor hesab edirlər. Eyni zamanda nəticələrdən aydın olur ki, “maarifləndirmə və profilaktik tədbirlər” heç də az əhəmiyyət daşımır. Yəni respondentlərin 43,67% “maarifləndirmə və profilaktik tədbirlərin zəif olmasını” narkomaniyanın yayılmasına təsir edən əsas amil hesab edirlər. Maraqlı məqam isə bu prosesdə televiziya, kino və digər informasiya daşıyıcılarını ittiham edənlərin sayının kifayər qədər çox olmasıdır. Rəyi soruşulanların 34,56%-i narkomaniyanın yayılmasının əsas səbəbi kimi məhz “TV-də və digər vasitələrlə gənclər arasında narkotik vasitələrin kütləvi təbliği (filmlər, şou-biznes həayatı və s.)” ni qeyd etmişlər. Bu faktın özü bir daha cəmiyyətdə olan TV, kino və şou-biznes adlandirilan yeni bir fəaliyyət haqda giley-güzarın məntiqi davamıdır. Həqiqətəndə kini və TV-nın güclü və böyük təsirə malik bir təbliğat maşını olması faktdır, lakin təssüf ki, bəzi hallarda bu maşın cəmiyyətin xeyrinə deyil, zərərinə işləyir.
Sorğe iştirakçılarının fikrincə Azərbaycanda narkomaniyanın yayılmasına təsir edən amillər kimi vaciblik daərəcəsinə görə növbəti yerləri “qonşu dövlətlərin təsiri” (17,08%), “sosial-iqtisadı xəziyyət” (15,78%), “Azərbaycanın tranzit ölkə olması” (9,12%), “işsizlik”(8,46%) tuturlar. Yenə də təəsüf ki, bizim sorğuda iştirak edənlər arasında (6,78 %) bu barədə düşünməyən və ya düşünmək istəməyənlər də var idi.

Mаrаqlıdır ki, sorğuda iştirak edən vətəndaşlarımızın yalnız 17,4% -ini, ölkədə narkomaniyaya qarşı mübarizə məqsədi ilə aparılan fəaliyyət qane edir, 37,02%-ini bu proses qismən qane edir və eyni zamanda hesab edir ki, müəyyən islahatlara ehtiyac var. Sorğu iştirakçılarının 33,19% isə tamamilə qane etmir, və köklü dəyişiklərə ehtiyac olduğunu düşünürlər, təəssüf doğurucu hal odur ki, 9,87% -in bu barədı məlumati yoxdur və 2,46%- isə ümumiyyətlə bu barədə düşünmür və maraqlanmır.
“Narkomaniyaya qarşı mübarizənin effektivliyini artırmaq məqsədi ilə hansı addımların atılması faydalı ola bilər?” sualına verilən cavablardan məlum olur ki, vətəndaşlarımızın narkomaniyaya qarşı mübarizənin daha səmərəli aparılması və ölkənin bu bəladan xilas olması, gələcək nəsillərin firavan yaşaması üçün fikirləri müxtəlif olsa da, hər bir kəs bunu arzulayaraq daha uğurlu yollar aramağa çalışır və bu məqsədlə təkliflər irəli sürür. Təkliflərdə daha çox bu günün qayğılarını, gündəlik problemləri həll və diqqətin bu istiqamətə cəlb etmək istəyi açıq-aydın hiss olunur. Belə ki, respandentlərin 44,42%-i “qanunvericilikdə ciddi dəyiçikliklər etmək, narkotik vasitələrin yayılmasına və istifadəsinə görə daha ciddi cəzaların verilməsini tədbiq etməyi” bu sahədə ən effektli hesab edirsə, 37,52%-i “narkomaniyaya qarşı mübarizə aparmalı olan strukturlarda ciddi islahatlar aparmaq və rüşvətxor məmurlar cəzalandirlmaqla” ölkədə narkomaniyanın qarşısısnın alınmasında ciddi irəliləyişin olacağına inanır. Daha ugurlu nəticəlcər əldə etmək məqsədi ilə respondentlərin 24,68% Beynəlxalq və yerli narkomafiya və narkobiznesə qarşı qəti tədbirlər görməkyi, 22,21 %-i ictimaiyyəti bu prosesə cəlb etmək, maarifləndirmə işini gücləndirməyi, 22,21 %-i TV və digər kütləvi informasiya vasitələrində antinarkomaniya təbliğatını güclənidrməyi, 1,1 % -i narkotik vasitələrdən istifadəni leqallaşdıraraq, narkoasılı insanları xüsusi qeydiyyata alaraq, dövlət hesabına təmin edilməsini vacib sayırlar. Qeydetmək lazımdır ki, bu məsələyə münasibət bütün dünyada müzakirə olunur və ciddi mübahisələr predmetidir. Hətta bir çox ılkələrdə isə öz müsbət həllini tapmışdır. Lakin göründüyü kimi bizim ölkədə narkomaniyanın leqallaşdırılmasının tərəfdarları olduqca azdır.
“Narkoasılı insanlara qarşı hansı münasibət daha məqsədəuyğundur?” sualına verilın cavabların təhlili göstərir ki, respondentlərin əksəriyyəti bu proseslə bağlı məlumatların az və ya çox olmasından asılı olmayaraq, narkomaniyanı və narkoasılı insanları cəmiyyətə, ölkənin cələcəyinə təhlükə hesab edirlər. cavablardan aydın olur ki, narkoasılı insanlara münasibət fərqli olsa da, onları varlığı narahatlıq və əlavə gərginlik yaradır. Rəyi soruşulanların səmimilıyinə inansaq, nəticələrdən aydın olur ki, 37,63 % xüsusi metodlarla onlar arasında maarifləndirmə və təbliğat apararaq normal həyata qaytarılmasını istəyir. Lakin ciddi tədbirlər, cəzalar tərəfdarları ümumulikdə çoxluq (46,7%) təşkil etsə də, bu tədbirlərin forma və növləri baxımından fikirlər fərqlənir. Belə ki, bunlardan da 23,48%-i narkoasılı insanların məcburi şəkildə müalicə eldilməsini, 16, 36%-i ciddi cəzalara (uzunmüddətli həbslər və s.) məhkum edilməsini, 6,86%-isə cəmiyyətdən təcrid edərək, xüsusi yerlərdə saxlanılmasını məqsədəuyğun hesab edir.
Diqqqəti çəkən məqam isə respondentlərin 7,17%-nin narkoasılı insanların xüsusi qeydiyyata alaraq, dövlət hesabına dərmanlarla təmin edilməsini istəməsidir. Baxmayaraq ki, narkomaniyanın leqallaşdırılmasını istəyənələrin sayı daha az idi, amma artıq bu bəlaya düçar olmuş insanlara – narkomanlara münasibtədə, onları xüsusi dövlət qeydiyyatına alaraq, dövlət hesabına dərmanlarla təmin edilməsini istəyənlərin çox olması, bəzi respondentlərin sırf humanizmindən gələn hissləri ilə yanaşı, bu yolla təhlükəli xəstəlikıərin yayılmasının qarşısnıı alınması istəyi ilə də izah olun abilər. Rəyi soruşulanların yalnız 8,5 %-i narkoasılı insanlara, xəstə kimi yanaşaraq, narkotik vasitələrdən istifadə etdiyinə görə heç bir cəza verilməməsini istəyir.
Verilən cavablardan məlum olur ki, ölkədə narkomaniya və onun yaratdığı fəsadlar barədə az-çox məlumatı olan, mövcud vəziyyətlə bağlı narahatçılıq keçirən insanlar belə bu prosesdə kifayət qədər fəal iştirak etmirlər. Belə ki, sorğu iştirakçılarının 49,82%-i narkomaniyaya qarşı mübarizə məqsədi ilə aparılan işlərdə iştirak edir, o cümlədən 18,24%-i müntəzəm şəkildə, 14,78% nadir hallarda, 12,36%-i isə bəzi layihələrin həyata keçirilməsində, 4,24%-i yalnız kütləvi aksiyalarda iştirak edir və 0,2% isə bu sahədə hüquq mühafizə orqanları ilə əməkdaşlıq edir. Əlavə olaraq onu da qeyd etmək lazımdır ki, respondentlərin 3,62%-inin isə yalnız yaxın adamların normal həyat qayıtması üçün çalışması, 1,2%-nin isə şəxsi təcrübəsinin ziyanları və fəadları barədə ərafdakıları xəbərdar edərək onları bu yoldan çəkindirməsi təqdirəlayiq hal kimi qiymətləndirilə bilər. Rəyi soruşulanların 19,54%-nin prosesi yalnız KİV-də passiv şəkildə izləməsi də onların bu barədə müəyyən qədər məlimatlı olmasına dəlalət edirsə, 12,32%-nin bu problemlə maraqlanmaması və heç bir tədbirdə iştirak etmək istəməməsi təssüf doğurur. Daha çox diqqəti çəkən məqam isə sorğu iştirakçılarının 13,5%-nin “iştirak edərdim amma, bu sahədə hər hansı bir fəaliyyət görmürəm” deməsidir. Yəni ya sahədə fəaliyyət kifayər qədər intensiv və təsirli aparılımır, ya da bu barədə məlumat, təbliğat qıtlığı var. Amma müsbət hal odur ki, tədqiqt işinin iştitakçılarının əksəriyyəti ölkədə narkomaniyanın qarşının alınması istəyir və işdə yardımçı olmağa hazırdır.
Narkomaniyaya qarşı mübarizəninin effektivliyi atrıtmaq üçün, profilaktik tədbirlərin həyat keçirmək, ictimaiyyətlə əlaqələri inkişaf etdirmək, əhalini məlumatlandırılması və maarifləndiriməsi üçün hansı metodları və formaları səmərəli sayırsiniz? суалына верилян ъаваблардан айдын олур ки, сорьу иштиракчылары, эюзлянилдийи кими, даща чох 81,81% Televiziya və radio verilişləri, tok-şoularа цстцнлцк верирляр. Лакин паралел олараг щяйата кечирилян тядбирляр сырасында qəzetlərdə və jurnallarda məqalələrин чап едилмясинин гейд едилмяси ( 54,45%) гязет вя журналларын ъямиййятдя щяля дя охунаглы олмасынын вя щяля тяблиьат вя тяшвигат васитяси кими бюйцк ящямиййят вя тясиря малик олмасынын сцбутудур. Щям дя (вя йахуд да), ян азы sorğu iştirakçılarının мятбуатдан мцтямади истифадя етмяляринин вя она дяйяр вердикляринин эюстяриъиси кими гейд етмяк олар. Ейни заманда ъаваблардан мялум олур ки, sечкиляр заманы ящалинин мялуматландырылмасы, тяблиьат вя тяшвигат цсцн эениш истифадя олунан цсуллардан - кцтляви тядбирляр вя яyani vəsaitlər, təbliğat materiallarıндан (plakatlar, bukletlər və s.) истифадя bu istiqamətdə fəaliyyətin effektivliyinin atrıtырылмасы цчцн сямяряли цсуллардан щесаб етмяк олар. Мцвафиг олараг (45 % ) вя (40,45%). Sорьу иштиракчыларынын фикринъя бу сащядя йяни narkomaniyaya qarşı mübarizədə profilaktik tədbirlərin həyat keçirilməsində effektivliyi atrıtmaq цчцn dəyirmi masalar, treninqlər / məşğələləрин кечирилмяси (33,63%) вя интернетдян истифадя (24,54%) ictimaiyyətlə əlaqələri inkişaf etdirmək, əhalini məlumatlandırılması və maarifləndiriməsi цчцн нисбятян аз сямяряли ола биляр. Бу суалын ъавабларында да ялавя тяклиф едян, даща сямяряли цсуллар тяклиф едянляр вар. Dövlət strukturları вя диэяр гурумларла ictimai əlaqələrin эцъляндирилмясинин, фярди сющбятлярин, шяхси мцнасибятлярин, зоналарда тяшяббцс групларынын йарадылмасынын вя реэионларда маарифляндирмя ишинин narkomaniyaya qarşı mübarizəninin effektivliyi atrıtmaq üçün, profilaktik tədbirlərin həyat keçirilməsində effektivliyi atrıtырылмасына мцсбят тясир едяъяк методлар кими гейд едилиб.